Najważniejsi urzędnicy koronni

Na dworze Jagiellonów spotykamy dwie kategorie urzędników: nadworni (officiales curiae), ściśle związani z obsługą dworu królewskiego i koronni (oficiales Regni), pełniący swoje obowiązki w skali całego kraju. Od unii lubelskiej z 1569 r. doszło jeszcze grono urzędników Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Do najważniejszych urzędników koronnych należeli:
Marszałek Królestwa - od unii lubelskiej w 1569 r. nazwany koronnym dla odróżnienia od marszałka wielkiego litewskiego, pełnił jednocześnie rolę ministra i przełożonego dworu królewskiego. No jego obowiązków należało: pełnienie funkcji mistrza ceremonii, przedstawianie królowi posłów z obcych krajów i znakomitych gości, zapewnienie spokoju i porządku w miejscach pobytu władcy, m.in. w komnatach królewskich, sprawowanie nadzoru nad kuchnią królewską, W czasie publicznych wystąpień króla niósł przed nim laskę marszałkowską, jako symbol jego urzędu. Był zwierzchnikiem świeckich urzędników dworskich, nad którymi sprawował sąd marszałkowski i wymierzał sprawiedliwość. Ponadto podczas sejmów przydzielał gospody, regulował sprawy na terenie miast, w których odbywały się obrady, wyznaczał ceny na towary. Ten jeden z najważniejszych urzędów pełnili przedstawiciele największych rodów: Tęczyńskich, Lanckorońskich, Kmitów, Oleśnickich i Firlejów. W razie nieobecności marszałka koronnego w miejscu pobytu króla zastępował go marszałek nadworny.

Kanclerz i podkanclerzy – zwierzchnicy kancelarii królewskiej o równym statusie. Odpowiadali za pisanie i pieczętowanie wszelkich dokumentów królewskich, przyjmowali i odczytywali pisma przychodzące do króla, archiwizowali je, sporządzali i przechowywali księgi wpisów dokumentów wychodzących z kancelarii królewskiej. Kanclerz dbał ponadto, aby wszelkie decyzje królewskie były zgodne z obowiązującym prawem. W czasie posiedzeń senatu kanclerz w imieniu króla udzielał wszelkich odpowiedzi. Ponadto spisywał i ogłaszał ustanowione przez sejm prawo. Od posiadanych pieczęci (większej kanclerza i mniejszej podkanclerza) nazywano ich także pieczętarzami. Do najwybitniejszych przedstawicieli tych urzędów możemy zaliczyć: Mikołaja Trąbę, Jana Łaskiego, Piotra Tomickiego, Filipa Padniewskiego. W kancelariach królewskich zatrudniony był także personel pomocniczy, do których należeli: sekretarze, redagujący pisma przed przedstawieniem ich królowi oraz skrybowie, którzy przepisywali zredagowane już teksty. Na ich czele stał sekretarz wielki, który uczestniczył w obradach sejmu, a nawet zastępował kanclerza i podkanclerza w razie ich nieobecności.

Referendarze – stanowisko referendarza świeckiego i duchownego zostało powołane przez Zygmunta Starego w celu usprawnienia działania sądów. Obaj mieli takie same uprawnienia i obowiązki. Do ich zadań należało wysłuchiwanie skarg od osób prywatnych, przyjmowanie ich próśb na piśmie i wciąganie do rejestrów kancelarii. Mieli obowiązek przebywania na dworze i towarzyszenia królowi podczas podróży. Ranga tego urzędu była dość wysoka, a stanowiska te zajmowały ważne i wpływowe osoby jak: Andrzej Tęczyński, Walery Dembiński, Mikołaj Zamojski, Jakub Uchański, Stanisław Karnkowski.

Podskarbi koronny – jego zadaniem było prowadzenie spraw finansowych Królestwa i samych królów. Zajmował się również skarbem koronnym, w którym przechowywano insygnia koronacyjne, dokumenty oraz pieniądze. Ponadto wyznaczał poborców podatkowych i zarządców dóbr królewskich oraz odbierał od nich sprawozdania i rozliczenia. Z czasem zaczął sprawować nadzór nad mennicą królewską. Jego zastępcą był podskarbi nadworny, który opiekował się arrasami, przechowywaną poza skarbem srebrną zastawą stołową, szatami i klejnotami królewskimi, regulowaniem rachunków kuchni, stajni, wozowni i innych urzędników opiekujących się dworem królewskim. Podobnie jak w przypadku innych urzędników koronnych, podskarbiowie pochodzi z najmożniejszych rodów w Koronie. Do najbardziej znanych należą: Jan Hińcza z Rogowa, Jakub Szydłowiecki, Jan Tarnowski i Stanisław Tarnowski.

Hetman wielki koronny i hetman polny – najwyżsi dowódcy wojsk, mianowani na okres wypraw wojennych, dowodzili zarówno wojskiem zaciężnym, jak i rycerstwem nadwornym. Do najbardziej znanych hetmanów epoki jagiellońskiej należeli: Mikołaj Firlej, dowódca w zwycięskiej bitwie z wojskami moskiewskimi pod Orszą z 1508 r. oraz Jan Amor Tarnowski, zwycięzca bitwy z wojskami mołdawskimi pod Obertynem z 1531 r.

Na okres panowania Jagiellonów przypada kształtowanie się pozycji urzędników koronnych oraz ustalanie ich hierarchii, która zachowana została w prawie niezmienionej postaci do końca istnienia Rzeczypospolitej.