Jagiellonowie na polskim tronie

Jadwiga Andegaweńska i Władysław II Jagiełło (po litewsku zwany Jogaila)

Jadwiga była najmłodszą córką Ludwika Andegaweńskiego, króla Węgier i Polski oraz Elżbiety Bośniaczki, w 1384 r. koronowana na królową Polski, dwa lata później wyszła za Jagiełłę. Władysław Jagiełło (syn Olgierda i jego drugiej żony księżniczki Julianny w Tweru) w 1385 r. zawarł w Krewie unię z Polską, na mocy której zobowiązał się do przyjęcia chrztu i chrystianizacji Litwy oraz do poślubienia królowej polskiej. Dało to początek do stworzenia wielonarodowościowego i wielowyznaniowego państwa o powierzchni około 800 000 km2. Na tronie Polski zasiadał w okresie od 4 marca 1386 do 1 czerwca 1434.

Jadwiga jest jako fundatorka wielu kościołów i klasztorów. Na swoim dworze skupiała elitę intelektualną Polski, wspierała rozwój Akademii Krakowskiej, której w testamencie zapisała swój majątek. Była miłośniczka muzyki, wpłynęła także na rozwój piśmiennictwa w języku narodowym. Na jej potrzeby na Wawelu pracowało skryptorium, w którym przepisywano księgi, przekazywane w darze dla kościołów powstających na Litwie i Rusi. Jadwiga lubiła także haftować. W czerwcu 1399 r. urodziła swoje jedyne dziecko – córkę Elżbietę Bonitację, która jednak zmarła po 3 tygodniach. 17 lipca 1399 r. zakończyła też życie Jadwiga. Pochowana została w katedrze na Wawelu.

Po śmierci Jadwigi Władysław Jagiełło był jeszcze trzykrotnie żonaty: z Anną Cylejską, z którą miał córkę Jadwigę, z Elżbietą Pilecką i Zofią Holszańską, z którą doczekał się trzech synów: Władysława III Warneńczyka, Kazimierza i Kazimierza Andrzeja. W okresie panowania prowadził wojny z Krzyżakami, których punktem kulminacyjnym była bitwa pod Grunwaldem w 1410 r., skutecznie bronił też wschodnich granic przed Moskwą. W polityce wewnętrznej sprzyjał szlachcie, przyznając jej nowe przywileje, z których najważniejszym było zobowiązanie króla do tego, że nikogo nie będzie więzić ani pozbawiać majątku bez wyroku sądowego. Natomiast praktyka zjazdów z przedstawicielami rycerstwa zaowocowała w XV w. powstaniem sejmu. W 1400 r. na nowo ufundował Uniwersytet Krakowski z wydziałami prawa, sztuk, medycyny i teologii. Wspierał również Kościół w Polce i na Litwie, fundując liczne budynki sakralne i potwierdzając przywileje kościelne. Miłośnik muzyki i malarstwa bizantyjskiego. Zmarł w Gródku, został pochowany w Krakowie, w katedrze na Wawelu.

 

 

Władysław III Jagiellończyk zwany Warneńczykiem

Był najstarszym synem Władysława II Jagiełły i Zofii Holszańskiej, jego czwartej żony. Na króla Polski koronowany 25 lipca 1434 r., w wieku 10 lat. W 1440 r. został również królem Węgier. Zginął pod Warną, stojąc na czele krucjaty chrześcijańskiej zorganizowanej przeciwko wojsko tureckim. Nigdy nie odnaleziono jego ciała. Swoimi fundacjami i nadaniami wspierał rozwój kościoła w Polsce i na Węgrzech. Przyznał również szeroką autonomię kościołom rytu wschodniego i ruskiego.

 

Kazimierz IV Jagiellończyk

Najmłodszy syn Władysława Jagiełły i jego czwartej żony Zofii Holszańskiej, w latach 1440-1492 wielki książę litewski, zaś od 1447 król Polski. W 1454 r. ożenił się z Elżbietą Rakuszanką, z którą doczekał się 13 dzieci: 6 synów (Władysława, Kazimierza, Jana Olbrachta, Aleksandra, Zygmunta i Fryderyka) i 7 córek (Jadwigi, Zofii, Elżbiety I, Elżbiety II, Anny, Barbary i Elżbiety III). Niezwykle aktywny władca. W czasie jego panowania Rzeczypospolita toczyła wojnę trzydziestoletnią z Krzyżakami, zakończoną odzyskaniem po 158 latach Pomorza Gdańskiego. Teren ten nazywano odtąd Prusami Królewskimi. Przedmiotem jego zainteresowań był również tron czeski i węgierski. Troszczył się także o granice południowo-wschodnie, zagrożone przez Moskwę, Tatarów i Turcję. Kazimierz Jagiellończyk wspierał rozwój kultury i architektury gotyckiej, zaś wychowanie i kształcenie synów powierzył wielkiemu historykowi Janowi Długoszowi. Za jego czasów nastąpił rozwój Akademii Krakowskiej, upowszechniły się wyjazdy młodzieży polskiej i litewskiej na studia zagraniczne, nastąpił rozwój szkolnictwa oraz wprowadzenie druku. Cechowała go również głęboka religijność, czego wyrazem były liczne fundacje kościelne. Zmarł w 1492 r. w Grodnie, pochowany został na Wawelu.

 

Jan I Olbracht

Trzeci syn Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki, król Polski w latach 1492-1501, niezamężny i bezdzietny. Lata jego panowania zdominowała wojna z Turkami. Podczas nieudanej wyprawy mołdawskiej, mającej na celu odebranie Turcji portów nad Morzem Czarnym, zginęło około 5 tysięcy rycerstwa polskiego. Jej skutkiem były także niszczące najazdy Tatarów na Litwę i zagrożenie ze strony Moskwy. W polityce wewnętrznej dbał o rozwój miast i handlu. Za jego czasów do Korony przyłączono księstwo płockie. Był starannie wykształcony, interesował się muzyką i malarstwem, a także wspierał rozwój architektury obronnej. Zmarł nagle w 1501 r. w Toruniu, pochowany został na Wawelu.

 

 

Aleksander Jagiellończyk

Czwarty syn Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki, wielki książę litewski w latach 1492-1506 i król Polski w latach 1501-1506. Żonaty z córką Iwana III Heleną, bezdzietny. Najważniejszym aktem prawnym uchwalonym za jego panowania była konstytucja Nihil novi, uchwalona na sejmie w Radomiu w 1505 r. Ustaliła ona kompetencje ustawodawcze izby poselskiej, tworzącej wraz z senatem i królem sejm Rzeczypospolitej. Na jej mocy król nie mógł niczego postanowić bez zgody sejmu. W Radomiu zatwierdzono również tzw. Statuty Łaskiego, będące zbiorem przywilejów szlacheckich i kościelnych oraz praw mieszczaństwa. Stały się one na długie lata podstawą funkcjonowania prawa w Rzeczypospolitej. Podobnie, jak inni Jagiellonowie, Aleksander interesował się muzyką i architekturą. Za czasów jego panowania rozpoczęto przebudowę Wawelu w duchu renesansu. Natomiast zainteresowanie historią zaowocowało przyznaniem pensji dla Mikołaja Rozemberskiego za napisanie „Historii narodów i dawnych dziejów Polski”. Zmarł w 1506 r., w wyniku ciężkiej choroby. Pochowany został w Wilnie.

 

Zygmunt I Stary

Piąty syn Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki, wielki książę litewski i król Polski w latach 1506-1548. W 1512 r. ożenił się z Barbarą Zapolyą, z którą miał dwie córki: Jadwigę i Annę, a po jej śmierci w 1518 r. z księżniczką mediolańską Boną Sforzą. Ze związku tego narodziło się dwóch synów: Zygmunt II August i Olbracht, żyjący tylko jeden dzień, a także 4 córki: Izabella, Zofia, Anna i Katarzyna. Jego panowanie zdominowały liczne wojny. Konflikt z zakonem krzyżackim zakończył się traktatem krakowskim w 1525 r., w wyniku którego powstało świeckie państwo o nazwie Prusy Książęce z Albrechtem Hohenzollernem jako dziedzicznym księciem, składającym hołd królowi polskiemu na rynku w Krakowie. Zygmunt prowadził także wojny z Moskwą, Tatrami i Mołdawią. Jego sukcesem było włączenie do Korony w 1526 r. ostatniego piastowskiego księstwa na Mazowszu, po wygaśnięciu warszawskiej linii Piastów. W polityce wewnętrznej starał się przeprowadzać reformę skarbową, troszczył się o rozwój miast królewskich, prowadził politykę wykupywania królewszczyzn, wspierał rozwój kościoła katolickiego, potwierdzając stare i nadając nowe przywileje. Pozostawił także po sobie renesansowy zamek na Wawelu oraz kaplicę królewską w katedrze wawelskiej, autorstwa Berrecciego. Zmarł w Krakowie po 42 latach panowania, pochowany został w ufundowanej przez siebie kaplicy na Wawelu.

 

Zygmunt II August

Syn Zygmunta I Starego i Bony Sforzy, w 1529 r. wyniesiony na tron wielkoksiążęcy w Wilnie, a rok później, jeszcze za życia ojca, koronowany na króla Polski. Trzykrotnie żonaty: z Elżbietą Habsburżanką, Barbarą Radziwiłłówną i Katarzyną Habsburżanką, nie doczekał się potomstwa, co było wielką tragedią króla. Stał się w ten sposób ostatnim męskim przedstawicielem dynastii Jagiellonów. Jednym z najważniejszym wydarzeń za jego panowania było zawarcie w 1569 r. unii Polski z Litwą. Od tej pory w skład Rzeczypospolitej wchodziły dwa państwa: Korona i Wielkie Księstwo Litewskie, które wspólnie miały wybierać króla, obradować w ramach jednego sejmu, prowadzić wspólną politykę zagraniczną i posiadać jednolity system monetarny. Zachowano natomiast odrębne urzędy, skarb, wojsko i system prawny. Zygmunt August kontynuował politykę ojca w zakresie egzekucji dóbr. Za jego czasów starano się wprowadzić kontrolę dochodów z dóbr królewskich, które sukcesywnie lustrowano. Ponownie został wydany zakaz kumulowania urzędów, przeprowadzono reformę podatków, powołano wojsko kwarciane w celu obrony wschodnich i południowych granic kraju. Zygmunt August zmodernizował także swoją kancelarię, rozwinął służbę dyplomatyczną, powołał pocztę. W polityce zagranicznej kontynuował wojny z Moskwą, zakończone zawarciem trzyletniego rozejmu w 1570 r. Jako jeden z najbardziej wykształconych władców polskich Zygmunt August interesował się sztuką, wspierał powstawanie nowych rezydencji, kolekcjonował książki, obrazy, kosztowne zbroje i oręż. Jednak jego największą pasją było kolekcjonowanie klejnotów. Zygmunt August zmarł 7 lipca 1572 r. w Knyszynie. Pochowany został na Wawelu, w krypcie kaplicy królewskiej ufundowanej przez jego ojca.