Dokumenty Jagiellonów w zasobie Archiwum Państwowego w Zielonej Górze

W zasobie Archiwum Państwowego w Zielonej Górze przechowywanych jest 25 oryginalnych dokumentów powstałych w kancelariach dynastii Jagiellonów, wystawionych dla dwóch miast królewskich: Wschowy i Międzyrzecza. Najstarszy z nich sięga 1409 roku. Jest to dokument Władysława Jagiełły, wystawiony podczas pobytu króla w Jedlni. Jego odbiorcą jest miasto Wschowa, któremu król nadaje 8 łanów (dawna jednostka miary powierzchni pól uprawnych) we wsi Przyczyna, z przeznaczeniem, iż dochody te zostaną wykorzystane na naprawę fosy i murów miejskich. Dokument został spisany w języku łacińskim, na pergaminie, niestety nie zachowała się jego pieczęć.

Następne trzy dokumenty pochodzą z okresu panowania Kazimierza Jagiellończyka. Odbiorcą dwóch z nich: z 1450 i 1488 roku jest Wschowa. W pierwszym z nich, wystawionym w Kościanie, król zakazuje władzom miejskim Wschowy nakładania na wójta z Przyczyny dodatkowych ciężarów, wynikających z przynależności tej wsi do miasta. Drugi dokument wystawiony został w Piotrkowie, a jego treść dotyczy zwolnienia od wzajemnego cła mostowego Wschowę i Kościan. Mostowe należało wówczas do dochodów skarbu państwa i było związane z przymusem przejazdu przez określone mosty i zezwoleniem na korzystanie z brodów. Przy obu dokumentach zachowały się pieczęcie podkanclerskie, przywieszone na pergaminowym pasku. Trzeci dokument Kazimierza Jagiellończyka skierowany był do miasta Międzyrzecz. Wystawiono go w Krakowie w 1490 roku. Król postanawiał w nim, że mieszczanom międzyrzeckim przysługuje dochód z przedmieścia. Wszystkie dokumenty zostały spisane na pergaminie. Archiwum nie posiada niestety dyplomów kolejnych dwóch władców z dynastii Jagiellonów, czyli Jana Olbrachta i Aleksandra.

 
 

Najwięcej zachowanych dokumentów jagiellońskich pochodzi z okresu panowania Zygmunta Starego. Podobnie jak we wcześniejszych przypadkach, ich odbiorcami jest Wschowa (6 dokumentów) i Międzyrzecz (6 dokumentów). Wschowskie dokumenty zostały wystawione w latach: 1514 - w Wilnie, 1525 i 1533 - w Piotrkowie, dwa w 1534 – w Wilnie i w 1535 – w Krakowie. Ich treść dotyczy wyszynku wina i piwa świdnickiego, wyroku w sporze pomiędzy wschowskimi mieszczanami a starostą wschowskim Piotrem Górskim, ustalenia zasad funkcjonowania sądu ławniczego we Wschowie. Dwa z nich zostały spisane na pergaminie i posiadają pieczęcie woskowe z kancelarii kanclerza Macieja Drzewieckiego i podkanclerzego Piotra Tomickiego. Pozostałe 4 mają postać papierową i tylko w jednym przypadku zachowała się pieczęć woskowa, odciskana bezpośrednio na dokumencie, pochodząca z kancelarii podkanclerza Piotra Tomickiego. W pozostałych 3 przypadkach na archiwaliach widnieją tylko ślady po pieczęciach. Dokumenty międzyrzeckie powstały w latach: dwa w 1513 – w Poznaniu, trzy w 1520 – w Bydgoszczy, jeden w 1539 – w Krakowie. Dotyczą potwierdzenia przywilejów nadanych miastu przez Kazimierza Jagiellończyka, regulacji dochodów miejskich, organizacji rocznych i cotygodniowych jarmarków, zwolnienia z podatków w związku ze stratami, jakie miasto poniosło w wojnie polsko-krzyżackiej w latach 1519-1521. Dokument z 3 grudnia 1520 r. zakazuje Żydom osiedlania się w mieście i prowadzenia przez nich handlu. Wszystkie powyższe materiały zostały spisane na pergaminie w kancelarii podkanclerzy: Krzysztofa Szydłowieckiego, Piotra Tomickiego i Pawła Wolskiego. Przy dokumentach zachowały się pieczęcie, przywieszone zazwyczaj na pergaminowych paskach. Z okresu panowania Zygmunta Starego pochodzi także odpis dokumentu wystawionego w 1531 roku dla cechu wschowskich krawców, w którym król zwraca uwagę władzom cechu na konieczność zwiększenia opieki nad czeladnikami oraz oryginalny dokument z 1505 roku, kiedy to Zygmunt I pełnił rolę namiestnika na Śląsku i Łużycach, w którym to potwierdza przywileje nadane miastu Świebodzin przez jego poprzedników, za wyjątkiem korzystania z młyna słodowego.

9 z zachowanych w zasobie zielonogórskiego archiwum dokumentów pochodzi z okresu panowania ostatniego Jagiellona czyli Zygmunta Augusta, z czego 4 dyplomy zostały wystawione dla Wschowy, a 5 dla Międzyrzecza. Wschowskie materiały powstały w latach: 1552 – w Piotrkowie, dwa w 1553 – w Krakowie i w 1554 – w Lublinie i dotyczą długoletniego sporu pomiędzy miastem Wschowa a Janem Ossowskim o prawo własności ziemi. Zostały spisane na papierze i w dwóch przypadkach uwierzytelnione pieczęciami opłatkowymi, w jednym – uszkodzoną pieczęcią woskową, odciśniętą bezpośrednio na dokumencie. W jednym przypadku pieczęć nie zachowała się. Dokumenty wystawione dla Międzyrzecza obejmują lata: 1556 – Warszawa, dwa z 1563 – Piotrków, 1567 – Piotrków, 1571 – Warszawa. Te z kolei dotyczą potwierdzenia przywilejów otrzymanych przez miasto od poprzedników, nadania nowych ziem, zakazu handlu dla osadników ze Szkocji, którzy osiedlili się w Polsce uciekając przed prześladowaniami oraz zatwierdzenia transakcji pożyczki pod zastaw. Wszystkie dokumenty zostały spisane na pergaminie, jeden uwierzytelniono pieczęcią opłatkową z kancelarii kanclerza Jana Ocieskiego, do trzech pochodzących z kancelarii kanclerza Jana Ocieskiego i Walentego Dembińskiego pieczęcie zostały przytwierdzone na pergaminowych paskach i jedwabnych sznurach, w przypadku jednego dokumentu pieczęć nie zachowała się. Wszystkie zachowane w zasobie archiwum Państwowego w Zielonej Górze i opisane powyżej dokumenty jagiellońskie zostały sporządzone w języku łacińskim.