Religijność Jagiellonów

Praktyki religijne Jagiellonowie zaczynali każdego dnia od udziału w mszy świętej, celebrowanej w prywatnej kaplicy, albo w którymś z kościołów parafialnych czy klasztornych w mieście, w którym akurat dwór przebywał. W niedzielę i święta król uczestniczył w nabożeństwach publicznych, aby tym przykładem dawać dobry wzór poddanym. Wyjście do kościoła przybierało wówczas charakter uroczystej procesji. Uczestnictwo w nabożeństwie polegało na śpiewaniu religijnych pieśni, wysłuchaniu kazania, złożeniu ofiary. Do komunii przystępowano natomiast tylko kilka razy w roku, szczególnie w Wielkanoc. Ze źródeł wynika, że król czynił to zwykle po mszy, na klęczkach, a dwóch kleryków trzymało rozciągnięte przed nim płótno. Władcy zamawiali także dużą ilość mszy wotywnych, odprawianych w konkretnych intencjach. Istotną praktyką religijną Jagiellonów było zachowywanie nakazywanych przez kościół postów. Władysław Jagiełło pościł w każdy piątek, spożywając jedynie chleb popijany wodą. Królowie przestrzegali także obowiązku rozdawania jałmużny. Praktyka ta nasilała się w okresie celebrowanych szczególnie uroczyście obchodów Wielkiego Tygodnia. W Wielki Czwartek król w komnatach zamku obmywał nogi dwunastu ubogim. W Wielki Piątek władcy obchodzili kościoły i podczas tej wędrówki rozdawali jałmużnę. Jagiellonowie brali także udział w procesjach Bożego Ciała, bądź też organizowanych z okazji świąt patronów Królestwa, czyli świętych Stanisława, Floriana i Wojciecha.

Regularność praktyk religijnych zapewniała Jagiellonom instytucja zwana kaplicą królewską (capella regia). Była to grupa duchownych, pozostających na służbie króla, sprawująca dla niego liturgię ze śpiewem i muzyką. Najczęstszym miejscem praktyk religijnych władców była katedra krakowska, gdzie Jagiellonowie zatrudniali 16 kapłanów i 1 organistę. Ich obowiązkiem był codzienny śpiew psalmów Dawida. Kolejna grupa kapłanów związana była z kaplicą Trójcy Świętej, ufundowaną przez Zofię, czwartą żonę Władysława Jagiełły. Odprawiali oni codziennie mszę świętą za Trójcę Świętą. Grupa 7 kapłanów uposażanych przez Elżbietę Habsburżankę, żonę Kazimierza Jagiellończyka, posługiwała w nieistniejącej już kolegiacie świętego Michała, codziennie wznosząc modlitwy za Maryję, a następnych 9 miało obowiązek śpiewania godzinek i odprawiania mszy o Męce Pana Jezusa w kaplicy Świętego Krzyża. Ostatnia powołana za Jagiellonów grupa kapłanów była związana z nową kaplicą królewską, ufundowaną przez Zygmunta Starego. 11 zespół kapłanów-śpiewaków codziennie odprawiał tu mszę o Zwiastowaniu Najświętszej Marii Panny.

Kolejnym przejawem religijności był rozwinięty za Jagiellonów ruch pielgrzymkowy do miejsc uznawanych za narodowe miejsca święte. Należały do nich Łysa Góra, gdzie w klasztorze benedyktynów Trójcy Świętej przechowywano relikwie Krzyża Świętego, Jasna Góra w Częstochowie z ikoną Matki Boskiej, Skałka i Wawel związane ze świętym Stanisławem oraz ufundowany przez Jagiełłę poznański kościół Bożego Ciała, gdzie czczono trzy cudowne hostie.

Wśród praktykowanych przez jagiellońską dynastię kultu czczenia świętych, najsilniej zaznaczał się kult świętego Stanisława, a katedra na Wawelu z grobem świętego traktowana była jako miejsce pielgrzymkowe królów, powracających do Krakowa z wypraw wojennych, czy objazdów po kraju. W katedrze krakowskiej i wileńskiej składano trofea wojenne dla uczczenia świętego i wyrażenia mu wdzięczności za opiekę. W XVI wieku przeżywano rozkwit kultu narodowych świętych, do których włączono także księżną krakowską Kingę, dominikanina Jacka Odrowąża, bernardyna Szymona w Lipnicy, królewicza Kazimierza Jagiellończyka oraz profesora Uniwersytetu Krakowskiego Jana Kantego. Jagiellonowie za patronkę uważali także księżnę Śląska, Jadwigę. Z kultem świętych wiąże się także oddawanie czci relikwiom.

Jagiellonowie nie ograniczali się jednak tylko do uczestnictwa w nabożeństwach, procesjach i pielgrzymowaniu. Kolejni władcy z tej dynastii prowadzili aktywną działalność fundacyjną i opiekuńczą w stosunku do instytucji kościelnych. Badacze naliczyli prawie 900 dokumentów fundacyjnych na rzecz kościoła, z czego 200 dotyczyło samych kościołów parafialnych. Najwięcej, bo aż 30 parafii, ufundował Kazimierz Jagiellończyk. Z parafią związane były fundacje szpitalne, a szczególne zasługi na tym polu odniósł Zygmunta August, który ufundował 17 szpitali i jego matka, królowa Bona, fundując 15. Najmniej fundacji dotyczyło związanych z parafią szkół. Jagiellonowie swoją opieką otaczali również klasztory. Szczególnie ulubieni przez nich byli cystersi, którzy otrzymywali potwierdzenia dawnych przywilejów, nowe nadania dóbr i dochodów oraz zezwolenia na działalność gospodarczą. Za panowania całej dynastii na rzecz cystersów wydano 133 dokumenty. Kazimierz Jagiellończyk chętnie uposażał także bernardynów, a Zygmunt Stary – dominikanów. Wśród zakonów żeńskich najwięcej przywilejów otrzymywały bernardynki, szczególnie położony niedaleko Wawelu konwent po wezwaniem św. Agnieszki oraz klaryski z Gniezna, Krakowa, Starego Sącza i Skały.