Społeczny obraz Wielkiej Wojny

Początek XX w. to czas narastania napięć i konfliktów zarówno wewnątrz ówczesnych mocarstw, jak i pomiędzy nimi. Z jednej strony rodzące się nacjonalizmy i próby zdominowania mniejszości narodowych, z drugiej polityka imperialistyczna i wyścig zbrojeń musiały doprowadzić w końcu do przesilenia. Zapalnikiem okazał się zamach na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda, następcę austro-węgierskiego tronu, przeprowadzony 28 czerwca 1914 r. w Sarajewie. Skomplikowany system sojuszy spowodował, że konflikt między Austro-Węgrami a Serbią zamienił się w konflikt totalny, pierwszą wojnę światową (1914-1918), zwaną też Wielką Wojną. Kilkuletnie walki spowodowały głębokie przeobrażenia polityczne, gospodarcze i społeczne. W Europie i na świecie wytyczono nowe granice, doszło do odrodzenia się lub powstania szeregu nowych państw. Jednocześnie wszyscy uczestnicy konfliktu ponieśli znaczne straty ludnościowe – łącznie około 16 milionów zabitych i uznanych za zaginionych oraz ponad 21 milionów rannych.

Ale wojna nie toczyła się jedynie w okopach, na lądzie, morzu i w powietrzu. W każdym z uczestniczących w konflikcie krajów funkcjonował tak zwany „front domowy”. Obejmował on całe zaplecze wojenne, począwszy od mobilizacji sił zbrojny i zaopatrzenia armii, przez gospodarkę wojenną, po wszystkie kwestie społeczne związane z życiem codziennym w państwie w stanie wojny.

W czasie pierwszej wojny światowej obszar południowej części dzisiejszego województwa lubuskiego znajdował się w granicach Niemiec, ale zamieszkiwali go również Polacy. Dzięki zachowanym archiwaliom możemy zaprezentować pewne aspekty funkcjonowania frontu domowego na tym terenie. Uzupełnieniem wystawy są materiały ikonograficzne dostępne na portalu Europeana.

Zarządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego wydane w Poznaniu 31 sierpnia 1914 (w Bytomiu Odrzańskim opublikowane w sobotę, 1 sierpnia 1914 r.)
Akta miasta Bytom Odrzański, sygn. 793

Powołanie pospolitego ruszenia w Prusach z 8 sierpnia 1914 r., wersja wydana w języku polskim w Kościanie
Akta miasta Kargowa, sygn. 1224

Oficjalne wezwanie na przegląd wojskowy 17 sierpnia 1914 r. – dodatek specjalny z lokalnej gazety z Bytomia Odrzańskiego (sobota, 15 sierpnia 1914 r.)
Akta miasta Bytom Odrzański, sygn. 793

Rozkład jazdy pociągów dla żołnierzy na okres między trzecim a szóstym dniem mobilizacji
Akta miasta Bytom Odrzański, sygn. 793

Mobilizacja w Niemczej (1914 r.)
Źródło: Europeana 1914-1918

Zarządzenie w sprawie wojskowego przygotowanie młodzieży w okresie trwania mobilizacji (16 sierpnia 1914 r.)
Akta miasta Bytom Odrzański, sygn. 767

Oficjalne wezwanie do zgłaszania się rezerwistów, wraz z dokumentami wojskowymi, do władz lokalnych (10 września 1915 r.)
Akta miasta Bytom Odrzański, sygn. 765

Mobilizacja w Turcji – żołnierze maszerujący w kierunku granicy rosyjsko-tureckiej (1914 r.)
Źródło: Europeana 1914-1918

Informacja o rozpoczęciu wydawania czasopisma "Żelazna Młodzież" (Eiserne Jugend) (28 września 1915 r.)
Akta miasta Bytom Odrzański, sygn. 767

Ogłoszenie o rozpoczęciu wydawania czasopisma "Żelazna Młodzież" (Eiserne Jugend)
Akta miasta Bytom Odrzański, sygn. 767

Okładka numeru próbnego „Żelaznej Młodzieży” (Eiserne Jugend). Na zdjęciu cesarz niemiecki Wilhelm II Hohenzollern
Akta miasta Bytom Odrzański, sygn. 767

Parada wojsk pruskich na Placu Saskim w Warszawie (9 sierpnia 1915 r.), w tle nieistniejący już Sobór św. Aleksandra Newskiego
Akta miasta Bytom Odrzański, sygn. 767

"Żelazne słowo" – tekst księcia pruskiego Oskara na temat zimowej bitwy w Szampanii na przełomie 1914 i 1915 r.
Akta miasta Bytom Odrzański, sygn. 767

Niemieccy żołnierze maszerujący przez Warszawę, w drodze na front wschodni (1915 r.)
Akta miasta Bytom Odrzański, sygn. 767

Przygotowanie wojskowe młodzieży – młodzieżowa obsada gniazda karabinu maszynowego i kompania młodzieżowa oczekująca w okopach atak (1915 r.)
Akta miasta Bytom Odrzański, sygn. 767

Ćwiczenia rowerowych oddziałów zwiadowczych (1915 r.)
Akta miasta Bytom Odrzański, sygn. 767

Front wschodni, stan na początek sierpnia 1915 r.
Akta miasta Bytom Odrzański, sygn. 767

"Rosyjska mobilizacja" – propagandowa kartka pocztowa z 1914 r. (wysłana z frontu 20 kwietnia 1915 r.)
Źródło: Europeana 1914-1918

 

Informacja o planowanym zakwaterowaniu w Bytomiu Odrzańskim 61 oficerów i 1412 szeregowych oraz 203 koni w dniu 7 września 1914 r. (22 lipca 1914 r.)
Akta miasta Bytom Odrzański, sygn. 789

Rozporządzenia policyjne związane z utrzymanie i korzystaniem z komunikacji za pomocą gołębi pocztowych, lądowej, wodnej, powietrznej, sygnałów świetlnych i innych w związku ze stanem wojennym – dodatek specjalny z lokalnej gazety z Bytomia Odrzańskiego (niedziela, 2 sierpnia 1914 r.)
Akta miasta Bytom Odrzański, sygn. 793

Obwieszczenie w sprawie przekazywania władzom lokalnym schwytanych gołębi pocztowych (3 sierpnia 1914 r.)
Akta miasta Bytom Odrzański, sygn. 793

Przygotowanie do wysłania wiadomości za pomocą gołębia pocztowego (19 września 1917 r.)
Źródło: Europeana 1914-1918

Informacja o ustanowionych rezerwowych szpitalach wojskowych (15 października 1914 r.)
Obwodowy Urząd Policji Państwowej w Kargowej, sygn. 335

Lekko ranni żołnierze przewożeni do szpitala polowego (1915 r.)
Źródło: Europeana 1914-1918

Cennik z 10 sierpnia 1915 r. – mięso
Akta miasta Bytom Odrzański, sygn. 210

Cennik z 10 sierpnia 1915 r. – konserwy mięsne, mięsno-warzywne oraz ryby
Akta miasta Bytom Odrzański, sygn. 210

Cennik z 10 sierpnia 1915 r. – konserwy rybne, tłuszcze i oleje, ser, owoce, konserwy warzywne, rośliny strączkowe
Akta miasta Bytom Odrzański, sygn. 210

Cennik z 10 sierpnia 1915 r. – produkty mączne, artykuły kolonialne i inne
Akta miasta Bytom Odrzański, sygn. 210

Cennik z 10 sierpnia 1915 r. – syropy, mydło
Akta miasta Bytom Odrzański, sygn. 210

Ostrzeżenie o zagrożeniu tyfusem i cholerą (Krosno Odrzańskie, 7 października 1915 r.)
Starostwo Powiatowe w Krośnie Odrzańskim, sygn. 482

Szczepienie żołnierzy przeciwko cholerze (1915 r.)
Źródło:Europeana 1914-1918

Szczepienie żołnierzy przeciwko cholerze (31 maja 1916 r.)
Źródło: Europeana 1914-1918

Wnioski o zgodę na poruszanie się rowerem (sierpień 1916 r.)
Akta miasta Bytom Odrzański, sygn. 214

Informacja o skupie koni na potrzeby wojska, który ma się odbyć na targu bydlęcym w Bytomiu Odrzańskim 25 stycznia 1916 r. o godz. 11:45 (10 stycznia 1916 r.)
Akta miasta Bytom Odrzański, sygn. 787

Spis koni z terenów wiejskich wokół Sławy (21 grudnia 1917 r.)
Akta miasta Sława, sygn. 55

Żołnierze przemieszczający się za pomocą koni – wierzchem i na wozie (1915 r.)
Źródło: Europeana 1914-1918

Wykaz osób ze Sławy, u których zakwaterowano żołnierzy i konie, wraz z ich liczbą (21 marca 1918 r.)
Akta miasta Sława, sygn. 58

„Zbieraj pokrzywę! Najlepszy zamiennik dla bawełny” – plakat z 1918 r.
Akta miasta Sulechów, sygn. 2046

Pismo informujące o przesłaniu do władz Bytomia Odrzańskiego plakatów z hasłem: „Oszczędzaj mydło” (30 października 1916 r.)
Akta miasta Sulechów, sygn. 2046

Ogłoszenie o skupie owoców głogu – „Najlepszego substytutu dla kawy” (1917 r.)
Akta miasta Sulechów, sygn. 2046

„Skrzynka rozrywki” – reklama zestawu gier w skrzyni, gotowego do wysyłki do walczących na froncie żołnierzy (1917 r.)
Akta miasta Sulechów, sygn. 2046